Νοσταλγώντας το Φως

Το " Νοσταλγώντας το Φως " του Πατρίτσιο Γκουσμάν είναι ένα ποιητικό-πολιτικό ντοκιμαντέρ, ικανό να μας θυμίσει, πως όποιος ξεχνάει την ιστορία του, δεν έχει μέλλον. Ο σκηνοθέτης γεννήθηκε στο Σαντιάγκο της Χιλής το 1941 κι από το 1971 κάνει ντοκιμαντέρ, που ήταν κι είναι μαζί με την αστρονομία τα μεγάλα του πάθη. Θύμα κι ο ίδιος της Δικτατορίας του Πινοσέτ, φυλακίστηκε για ένα μικρό διάστημα κι εξορίστηκε στη συνέχεια. Γνωστός, από τα " Salvador Allende ", To " Mαργαριταρένιο Κουμπί " κι η " Μάχη της Χιλής ", που θεωρήθηκε από το Cineaste, μία από τις δέκα καλύτερες πολιτικές ταινίες της εποχής μας.

Βρισκόμαστε στην Χιλή, στην έρημο Ατακάμα, σε υψόμετρο 3000 μέτρων. Εκεί οι αστρονόμοι παρατηρούν τα αστέρια και ψάχνουν νέες σπουδαίες ανακαλύψεις. Λίγο πιο κάτω αρχαιολόγοι μελετούν πολιτισμούς και τελευταίος τροχός της αμάξης για την κοινωνία, γυναίκες που αναζητούν τα οστά συγγενών τους, θύματα της σφαγής των αντιφρονούντων, κατά την περίοδο της Δικτατορίας. Όλο αυτή η αντίθεση δοσμένη με υποδειγματικό τρόπο, ώστε να δένουν μεταξύ τους και να προβάλλεται ο άνθρωπος, ως υπέρτατη αξία, σε αντιδιαστολή με τις προτεραιότητες του κρατικού μηχανισμού.

Κυριαρχούν η ελπίδα, η αισιοδοξία, η προσπάθεια κι η ανάγκη μέσα απ΄αυτήν την καθηλωτική αλληγορία να μείνει η συνείδηση ζωντανή. Η θύμηση κι η νοσταλγία να κερδίσουν το εφήμερο. Αυτός είναι ο στόχος του Γκουσμάν στα δικά μου μάτια και το πετυχαίνει. Συγκινεί, ευαισθητοποιεί τόσο τους συμπολίτες του, όσο και την κοινή γνώμη. Κι όποιος μένει απαθής είναι, επειδή το πρόβλημα δεν έχει φτάσει στην πόρτα του και δεν το έχει βιώσει. 

Ο ίδιος ο σκηνοθέτης τονίζει, " Δεν ήθελα να κάνω μία απλή περιγραφή της ερήμου. Ήθελα να ανακαλύψω στοιχεία από το παρελθόν, που πρέπει να μάθει ο καθένας. Η εμμονή μου με την αστρολογία από την εφηβεία μου, με ωθεί να κινηθώ σε δύο άξονες, στα παρατηρητήρια των αστρονόμων και στον ανθρώπινο πόνο, που λαμβάνει χώρα κάτω απ΄αυτά, εκεί που οι γυναίκες δίνουν τον δικό τους αγώνα για τους αγαπημένους τους.

Κι η μάχη δίνεται με το κεφάλι ψηλά, με αξιοπρέπεια κι υπομονή, χωρίς μεμψιμοιρίες. Είναι το ηθικό τους χρέος, προς τους νεκρούς συγγενείς και τον εαυτό τους. Κι εδώ έγκειται η βασική αντίθεση, που τόνισε κι ο αστρονόμος. Με φόντο το παρελθόν, ψάχνουν ένα κομμάτι τους, ενώ οι επιστήμονες με την ίδια βάση, κάτι νέο από τα παλιά. Και στις δύο περιπτώσεις όμως αναζητούν, ένα απομεινάρι τους φωτός, που κάποτε έλαμψε, κυριολεκτικά ή μεταφορικά.

Η Αριστερά είναι οπτική μέσα από την οποία βλέπεις την ζωή, μία πυξίδα. Δεν χρειάζονται μεγαλεπίβολα λόγια κι οράματα, που συχνά οδηγούν σε αποτυχημένες επαναστάσεις κι αυταπάτες. Ο ρομαντισμός στις μέρες μας τείνει να " κοιμηθεί ". Η θέση της όμως είναι εδώ, παρούσα, να θυμίζει αξίες κι ιδανικά, να υπενθυμίζει τα λάθη του περελθόντος και να προτείνει λύσεις, για να μην ξαναζήσουμε τα ίδια δεινά, τόσο ως χώρες ξεχωριστά, όσο κι ως ανθρωπότητα συνολικά. Κάπως έτσι ζεις, σκέφτεσαι, προσφέρεις στο σύνολο, ανιδιοτελώς.

Μεγάλο ρόλο στην επιτυχία του ντοκιμαντέρ διαδραματίζει, πέρα από τους πρωταγωνιστές, η εικόνα κι η φωτογραφία. Είναι μοχλοί, που κινούν την πλοκή και δίνουν τροφή στον θεατή, να ανοίξει τους ορίζοντές του. Εδώ έχουμε μία ατέλειωτη έρημο, στο " Κουμπί ", είχαμε τον νερό. Λεπτοί χειρισμοί του Γκουσμάν και λεπτομέρειες που οδηγούν σε ένα πολυδιάστατο παζλ.

Τα σημάδια που έχουν παραμείνει στον λαό της Χιλής είναι ανεξίτηλα. Η συλλογική μνήμη είναι το όπλο, το αντίδοτο. Δεν πρέπει να ξεχνάς τους νεκρούς, μόνο τότε πραγματικά πεθαίνουν. Εν κατακλείδι καταλήγω, ότι η ταινία έχει ένα βαθιά ανθρώπινο, οικουμενικό μήνυμα. Η αποσάθρωση, η αποσυντίθεση, αν θέλετε, της κοινωνίας είναι ανάλογη των οστών των ανθρώπων. Ολοκληρώνεται η κυκλική αφήγηση, με το κοινωνικό πρόβλημα στη μέση, στο κέντρο του στόχου, σε πρώτο πλάνο.

Η ζωή είναι ένας κύκλος, η ύλη αποτελείται από ασβέστιο, απαιτείται συνεχής ανανέωσή της. Το ίδιο ισχύει στα άστρα, το ίδιο και στους ανθρώπους κι ας ακούγεται σκληρό. Η μνήμη όμως έχει δύναμη ανάλογη της βαρύτητας, μας έλκει συνεχώς ....