H νέα ταινία του Μπάρι Τζέινκινς έχει ταράξει συθέμελα τον σινεφίλ-κόσμο. Πρόκειται για την απεικόνιση του σκληρού δρόμου της ενηλικιώσης ενός Αφροαμερικανού στο Μαιάμι των ΗΠΑ. Ξεκίνησε αθόρυβα από το Τορόντο του Καναδά και σήμερα μετρά, οχτώ οσκαρικές υποψηφιότητες (καλύτερης ταινίας, σκηνοθεσίας, μοντάζ, φωτογραφίας, μουσικής, διασκευασμένου σεναρίου, μουσικής, β΄ανδρικού και β΄γυναικείου ρόλου), Χρυσή Σφαίρα καλύτερης δραματικής ταινίας και συνολικά 152 βραβεία. Ναι καλά διαβάσατε. Ένα πολυεπίπεδο αντιρατσιστικό έπος, μία ωδή στο σεβασμό της διαφορετικότητας και των ιδιαιτεροτήτων.
Το έργο χωρίζεται σε τρεις φάσεις, που αφορούν τη ζωή του Σαιρόν. Από το μπούλινγκ στο σχολείο και το παρατσούκλι " μικρούλης ", στην ενηλικίωση και την μεταστροφή, ως την απόλυτη αλλαγή και την νέα ζωή στην Ατλάντα, στα χνάρια του " δασκάλου " του στη ζωή, Χουάν. Και στα τρία αυτά σκέλη, κυριαρχεί η προβληματική σχέση με την μητέρα του κι η αναζήτηση της σεξουαλικότητάς του. Τι κρύβεται άραγε πίσω από το στερεότυπο του Black αρσενικού, που έχει συνδυαστεί με λέξεις κι εικόνες, όπως βία, γυναίκες, ναρκωτικά, ραπ μουσική;
Σχέσεις γεμάτες αδιέξοδα, ανεξίτηλα ψυχολογικά τραύματα, ένας συνεχής συναισθηματικός εκβιασμός, που ενυπάρχει κι η λακωνικότητα του πρωταγωνιστή συνθέτουν το παζλ της ζωής του. Δίνει τη μάχη του, ανάμεσα στην ευγένεια, τον φόβο και την αξιοπρέπειά του. Καταφέρνει να επαναστατήσει. " Κάποια στιγμή της ζωής σου, πρέπει να αποφασίσεις, εσύ ο ίδιος, ποιος θέλεις να είσαι ". Καταφέρνει να αποτινάξει τη ρετσινιά. Να κάνει μία νέα αρχή, μακριά από τον τόπο, που τόσα δεινά του προσέφερε. Κάτι όμως τον κρατά εγκλωβισμένο, δέσμιο. Μία βαθιά αγάπη ...
Ο σκηνοθέτης τονίζει: " Τα λόγια δεν περιγράφουν τη συγκίνησή μου για την αγάπη, που έδειξε η Ακαδημία σ΄όλους αυτούς τους υπέροχους ανθρώπους του Moonlight. Βρίσκομαι στο Άμστερνταμ αυτήν την στιγμή και μοιράζομαι την ιστορία του Σαιρόν με ανθρώπους διαφορετικής κουλτούρας. Αυτό είναι το πνεύμα που μου μεταδίδουν οι υποψηφιότητες. Μίε επιβεβαίωση, ότι η ταινία έχει τη δύναμη να ξεπεράσει τα σύνορα της χώρας και να αποκαλύψει όλα αυτά που μας κάνουν ανθρώπους ". Ο σεναριογράφος, Ταρέλ Μακ Κρέινι προσθέτει: " Έγραψα το " In Moonligt Black Boys look blue ", γιατί πίστευα, ότι ήμουν ο μόνος. Ο Μπάρι γνώριζε καλύτερα όμως. Νιώθω ευγνωμοσύνη για την Ακαδημία που είδε το φως του.
Ουσιαστικά το πρώτο μέρος κι η σχέση Χουάν-Σαιρόν προοικονομεί τι θα ακολουθήσει. Και τους δύο τους ενώνει η ευαισθησία, η καλή καρδιά, το ήθος, έχουν όμως μία βασική διαφορά. Θα μου πείτε, τι μας λες άνθρωπε, για βαρώνους της νύχτας μιλάς, για εμπόρους ναρκωτικών. Κι όμως αυτό το οξύμωρο δίνει μεγάλη γοητεία. Πως δηλαδή προσπαθούν να κρατήσουν τις ισορροπίες, η εσωτερική πάλη, πριν την ολική αλλοτρίωση. Ο Χουάν κλαίει μπροστά στον μικρό, λυγίζει, αντίστοιχα ο πρωταγωνιστής ακούγεται να λέει, μετά από χρόνια, " μερικές φορές κλαίω τόσο πολύ που νομίζω, ότι γίνομαι σταγόνες ".
Όλα τα παραπάνω δεμένα με εξαιρετική μουσική. Διαφορετικών ειδών. Η καθεμία, εκεί που ταιριάζει, ώστε να προάγει την πλοκή με ομαλό τρόπο. Σε ένα φιλμ δύο ωρών, ο θεατής δεν κουράζεται λεπτό. Μπορεί να στερείται κορύφωσης, αλλά είναι ένα αριστούργημα, που σκιαγραφεί τις διακυμάνσεις στην ψυχοσύνθεση του νέου που γίνεται άντρας, του αδύναμου, που γίνεται αγρίμι και δυνατός, επειδή πίστεψε στον εαυτό του, χωρίς να χάσει την ευαισθησία του.
Αξίζει να σημειωθεί, ότι ο Μahershala Ali, έμαθε πράγματι κολύμπι στον Αlex R.Hibbert (film debut), κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων της ταινίας. Αξιοσημείωτο είναι επίσης, πως η μοναδική ηθοποιός, που παίζει και στα τρία σκέλη είναι η Ναόμι Χάρις, σε έναν διαρκή αγώνα, επανάκτηση της σχέσης με το γιο της, ούσα η ίδια χρήστης ουσιών. Το " Black ", που καθιερώθηκε από τον παλιόφιλο Κεβ, ήταν το παρατσούκλι, που συνόδευε τον Σαιρόν σ΄όλη του τη ζωή. H ταινία γυρίστηκε μέσα σε 25 ημέρες (Οκτώβριος-Νοέμβριος 2015) στην Νότια Φλόριντα.
To συγκινητικό αυτό πορτραίτο αποτελεί φόρο τιμής στην ταυτότητα, τους δεσμούς της οικογένειας, τα απωθημένα, την ανεξάντλητη δύναμη του ανθρώπου και την ανιδιοτελή αγάπη. Το κοινό της Θεσσαλονίκης, από την πρώτη μέρα το αγκάλιασε, γεμίζοντας την κεντρική αίθουσα του Ολύμπιον, σε τρεις διαδοχικές προβολές.
Ένα πολυεπίπεδο κοινωνικό δράμα, μία σύγχρονη αρχαία τραγωδία που ξεκινά από την δυσκολίες των ανθρώπινων σχέσεων και φτάνει μέχρι την παγκοσμιοποίηση και πως αυτή επηρεάζει τις ζωές μας, σκηνοθετεί ο Ασγάρ Φαραντί, μετά το " Ένας Χωρισμός " και " Το παρελθόν ", βασισμένος στο θεατρικό του Άρθουρ Μίλερ, " Ο θάνατος του Εμποράκου ". Πρώτη προβολή στις Κάννες, που κέρδισε τον Χρυσό Φοίνικα σεναρίου κι αντρικής ερμηνείας για τον Shahab Hosseini. Δικαίως. Για μία και μοναδική προβολή στο 57ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και τώρα στις Αίθουσες (Ολύμπιον). Αποτελεί την υποψηφιότητα του Ιράν για το Oscar Ξενόγλωσσης ταινίας.
O Eμάντ κι η Ράνα έχουν μόλις παντρευτεί. Ο σύζυγος, δάσκαλος σε τοπικό σχολείο. Κι οι δύο μέλη μίας θεατρικής ομάδας. Ένα βράδυ, το ζευγάρι αναγκάζεται να εγκαταλείψει βίαια την κατοικία του, καθώς το κτίριο βρίσκεται υπό κατάρρευση, όπως κι η κοινωνία. " Ολόκληρη η πόλη πρέπει να ισοπεδωθεί " ακούγεται, προοικονομία για όσα θα ακολουθήσουν. Κάποιος από τον θίασο τους προσφέρει νέο σπίτι. Η προηγούμενη ένοικος όμως δεν έχει πάρει τα πράγματά της. Μυστήριο ...
Κάπου εκεί έρχεται όμως ένα απρόσμενο περιστατικό, ικανό να ταράξει την ευαίσθητη ισορροπία του ζευγαριού και να αλλάξει τη ζωή τους για πάντα. Ο φόβος κυριαρχεί, τα ηθικά διλήμματα πολλά. Διττό δράμα. Από την μία, ο ανδρισμός του θίγεται και προσέξτε μιλάμε για μία κοινωνία απόλυτα ανδροκρατούμενη και θεοκεντρική κι από την άλλη η γυναίκα-θύμα βιώνει έναν ψυχολογικό εγκλωβισμό, τα τραύματά της ανεξίτηλα, δεν ξέρει πλέον ποιον μπορεί να εμπιστευτεί. Ο σύζυγος επιζητεί την εκδίκηση, να βρει τον ένοχο, να αποκαταστήσει το όνομα και τη σχέση του με τη γυναίκα του. Είναι άραγε εύκολο;
Ο Φαραντί μαζί με τον Παναχί είναι οι δύο σπουδαιότεροι εν ζωή Ιρανοί σκηνοθέτες, που γνωρίζουμε στην Ευρώπη. Όπως ο δεύτερος πέρυσι στο " Taxi ", έτσι κι ο πρώτος, θίγει τα κακώς κείμενα μίας κλειστής κοινωνίας, απόρροια της έλλειψης μόρφωσης και της εσωστρέφειας της, που την καταδικάζει. Κι όμως στο πρόσωπο των βασικών ηρώων μας, διακρίνουμε την ευγένεια, την αγάπη, το μεγαλείο της συγχώρεσης.
Ο ίδιος ο σκηνοθέτης υποστηρίζει, πως για τον ίδιο το σενάριο κι η υποκριτική είναι οι δύο πλευρές που κάνεις Cinema. Έτσι δουλεύει. Αρχίζει με την σκηνοθεσία, από τη στιγμή, που γράφει το σενάριο. Αυτός είναι ο καλύτερος ορισμός που δίνει για τον Κινηματογράφο. Από την πλευρά του, ο Hosseini, που δεν συνεργάζεται για πρώτη φορά, με τον μαέστρο της επιτυχίας, τονίζει, ότι είναι χαρούμενος, επειδή έδωσε χαρά στους δικούς του ανθρώπους. Ξέρει καλά, ότι ο κ.Φαραντί το έχει κάνει πολλές φορές κι είναι χαρά για τον ίδιο να είναι δίπλα του.
Παρακολουθώντας, ένα φιλμ περίπου 120 λεπτών, πραγματικά αναρωτιέμαι πόσο απέχει η κατάσταση, που επικρατεί εκεί, από τη σημερινή στην πατρίδα μας. Ίδια κρίση, οικονομική, μα κυρίως αξιών κι ηθικής. Κι εδώ απαιτείται μία επανεκκίνηση, ακόμα και με το μεγαλύτερο κόστος. Το να διαιωνίζεις ένα πρόβλημα και να το αντιμετωπίζεις μόνο με " παυσίπονα ", σηματοδοτεί μοιραία την αρχή ενός επίπονου τέλους.
Αυτός είναι κι ο στόχος του Καπιταλισμού. Θέλει μάζες, άβουλα πιόνια, εύκολα να κατευθύνονται κι οι " λίγοι " να αποφασίζουν για τη μοίρα τους, προς ιδίων όφελος. Η κατάσταση αυτή δε θα φτάσει πολύ μακριά. Κι η προετοιμασία της αντεπίθεσης, προυποθέτει μόρφωση, παιδεία, ευγένεια, ιδανικά και στέρεη ανθρωπιστική ιδεολογία.
Μένω σε δύο σκηνές, σε δύο εικόνες, αν θέλετε, που σημάδεψαν. Κι οι δύο στην τελευταία μισή ώρα. Η αγωνία επιτείνεται. Ο Εμάντ έχει βρει τον ένοχο. Δεν είναι αυτός που φανταζόταν, σε καμία περίπτωση. Δεν ξέρει ποιο είναι το σωστό. Η σιωπές, οι παύσεις του θύτη, κόβουν την ανάσα. Καταρρέει. Αναπνέει, έσβησε; Θα αντέξει; Κι αφού οδηγούμαστε στο φινάλε, τα απίστευτα βλέμματα των S.Hosseini και T. Αlidoosti, καθώς ετοιμάζονται να παίξουν τους Γουίλι και Λίντα Λόμαν. Αφήνει ο σκηνοθέτης, τον θεατή να φτιάξει στο μυαλό του τον δικό του επίλογο.
Και ξαφνικά πριν λίγη ώρα, πληροφορούμαι, πως έπεσε ένα κτίριο στην Τεχεράνη. Τυχαίο; Κι η ταινία παίρνει προφητικό χαρακτήρα. Μεταφορικά, αλλά και κυριολεκτικά. Οι ρωγμές στους τοίχους συμβολίζουν τις αντίστοιχες αποστάσεις μεταξύ των ανθρώπων και τα αδιέξοδα που προκύπτουν, όπως και τα όρια του καθενός, που καθημερινά, δοκιμάζονται.
Ο " Εμποράκος " στο θεατρικό, Εμάντ, βιώνει έναν αργό κι επίπονο " θάνατο " στην καθημερινότητά του. Ανεβαίνει τον δικό του γολγοθά και πρέπει να σταθεί όρθιος. Εναλλαγή σκηνής-πραγματικότητας, με την μία να επικαλύπτει σχεδόν απόλυτα την άλλη. Ο θεατής μπαίνει σε θέση πρωταγωνιστή. Εκδίκηση ή συγχώρεση; Κέρδισε τελικά η αγάπη;
Πολλοί ακούνε " ταινιάρα " κι έχουν απόλυτα συνυφασμένη αυτήν την λέξη με κάτι, Ουάου! Mε δράση, περιπέτεια, ανατροπές. Είναι μάλλον όλη τους η ζωή έτσι δομημένη, που το Paterson του Jim Jarmusch ή θα τους ταρακουνήσει συθέμελα, κάνοντάς τους να αναθεωρήσουν την κοσμοθεωρία τους ή απλά θα περάσει και δεν θα ακουμπήσει, που είναι και το πιθανότερο. Είναι τόσο απλό, λιτό, που σε σοκάρει, γιατί πολλά πράγματα τα θεωρούμε δεδομένα, λανθασμένα κατά την ταπεινή μου άποψη.
Παρακολουθούμε μία εβδομάδα από τη ζωή ενός συμβατικού ζευγαριού στο Νιου Τζέρσει των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής. Ο σύζυγος, οδηγός τοπικού λεωφορείου, ξυπνάει νωρίς το πρωί αγκαλιά με τη γυναίκα του, πηγαίνει στη δουλειά, γράφει ποιήματα, επιστρέφει, βγάζει τον σκύλο (Marwin) βόλτα, πίνει την μπύρα του σε ένα συγκεκριμένο μπαρ, ξανά σπίτι κι από την αρχή. Περιγραφή μίας κουραστικής ρουτίνας φαινομενικά, χωρίς κορύφωση κι ανατροπές. Είναι όμως ακριβώς έτσι τα πράγματα;
Στο ρόλο του Paterson ο Αdam Driver, που υποδύεται τον οδηγό. Απίστευτο! Τον είδαμε πρόσφατα στο Silence, αλλά εδώ είναι ο απόλυτος πρωταγωνιστής. Ο άνθρωπος της διπλανής πόρτας, που πορεύεται μ΄αυτά που έχει κι όπλα την αγάπη και την αισιοδοξία. Με λίγη προσπάθεια ο θεατής βλέπει τον εσωτερικό του κόσμο, που σκιαγραφείτε άριστα από τον σκηνοθέτη. Εργατικός, σωστός οικογενειάρχης, ευγενικός κι ήρεμος. Δίπλα του η Λάουρα. Η πανέμορφη, Ιρανή, Golshifteh Farahani. Μία κοπέλα γεμάτη ενέργεια και δημιουργικότητα. Ψάχνει τι ακριβώς της ταιριάζει στη ζωή. Ζωγραφίζει, παίζει κιθάρα, ασχολείται με την μαγειρική, κάνοντας κεικάκια κι είναι αποφασισμένη να πετύχει, πλάι πάντα στον αγαπημένο της.
Σε μια εποχή που κυριαρχούν το άγχος, η πίεση, τα προβλήματα κι η κατάθλιψη είναι η νόσος του σήμερα, ο Paterson είναι καλά. Αυτό είναι το σπουδαίο. Γράφει ποιήματα κι είναι γεμάτος. Και τα γράφει με το χέρι σε τετράδιο, σε λευκές σελίδες κι όχι σε PC ή smartphone. Αρνείται να πάρει, για μην γίνει δέσμιος της τεχνολογίας κι είναι ευτυχισμένος. Είναι χαρούμενος με τα μικρά της ζωής, τα απλά, τα καθημερινά. Αυτό ακριβώς είναι κι ο Jarmusch, ένας σκηνοθέτης με αξίες κι ιδεολογία (" ΕΙΡΗΝΗ " ακούγεται κάπου), που δεν συμβαδίζει με το σήμερα, που τα πάντα ρει (αλλάζουν). Και το δείχνει με τον πλέον εμφατικό τρόπο με το έργο του.
Η ποίηση μέσα στη ζωή, κυριολεκτικά και μεταφορικά, ο λυρισμός της καθημερινότητας, με τον πιο μεστό τρόπο. Από τα δίδυμα, που εμφανίζονται συνεχώς μπροστά του, μέχρι την νεαρή ποιήτρια και τον Ιάπωνα ποιητή, που θα κάνει λόγο για τον σπουδαίο Γουίλιαμ Κάρλος Γουίλιαμς, πραγματική πυξίδα της ταινίας. Το ονειρικό στοιχείο, μία πραότητα που με τάραξε, η αξία της στιγμής που φεύγει και δεν θα ξαναγυρίσει ποτέ. Αν τα σκεφτούμε όλα αυτά, πραγματικά μας πιάνει δέος για το πόσο " μικροί " είμαστε.
Αυτή είναι η τέχνη στη ζωή, το δόγμα του Jarmusch, " το καλύτερο σχέδιο, δεν είναι σχέδιο. Είμαι ο πιο ευτυχισμένος και πιο παραγωγικός όταν δημιουργώ ιδέες ". Κι ο σκηνοθέτης απευθύνεται σε μία συγκεκριμένη τάξη, που σήμερα νοσεί σ΄ολόκληρη την ανθρωπότητα, της δίνει ελπίδα ή αν θέλετε εν μέρει τη λύση. Δεν παύει να είναι ανθρωποκεντρικός και να πιστεύει, ότι τα ετερώνυμα έλκονται. Κάπως έτσι η ποίηση συνάντησε τον Κινηματογράφο με ακρίβεια και σύνεση. Αξίζει τον κόπο.
H " Σιωπή " του Martin Scorsese είναι ένα πολυδιάστατο έργο, που μπορεί να ερμηνευτεί ποικιλοτρόπως. Στα 75 του χρόνια, ο Αμερικανός σκηνοθέτης, κάνει την πιο μεστή του ταινία, για την οποία δούλεψε πολλά χρόνια, πάνω από δύο δεκαετίες, βασισμένος στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Σοσάκου Έντο. Ένα έργο συγχρόνως διαχρονικό κι επίκαιρο, που όποιος κάνει το λάθος να το δει επιφανειακά, έχει χάσει πολλά κι έχει αποτύχει στην προσέγγισή του. Μία συνεχής δοκιμασία του ανθρώπου,
Βρισκόμαστε στον 17ο αιώνα. Δύο καθολικοί ιερείς αποφασίζουν να ταξιδέψουν στην Ιαπωνία, προς αναζήτηση του μέντορά τους, πάτερ-Φερέρα. Μιλάμε για μία εποχή τρομερών διωγμών κι αποτρόπαιων εγκλημάτων έναντι των κρυπτοχριστιανών. Με την δύναμη της Πίστης, αποφασίζουν αυτό το δύσκολο, παράτολμο εγχείρημα. Γίνονται μάρτυρες σκληρών εικόνων, μαρτυρίων και θανάτων, δεν χάνουν όμως τη δύναμή τους. Θα αντέξουν μέχρι το τέλος;
Φυσικά δεν είναι μία ταινία απόλυτα για τον Χριστιανισμό. Όποιος πέσει σ΄αυτό το τρυπάκι, έχει χάσει κάθε βαθύτερο νόημα. Αντίθετα μάλιστα, αποτελεί μομφή προς την λατρεία των συμβόλων κι ύμνο για την ματαιότητα που προκαλεί η αφοσίωση με παρωπίδες. Βλέπουμε τα δεινά που περνάνε οι άνθρωποι, που προκαλούνται από τον φανατισμό. Κι αυτά υπήρχαν τότε στη Ιαπωνία, υπάρχουν και σήμερα με το Ισλαμικό κράτος και θα υπάρχουν για πάντα. Η θρησκεία, όπως θα δούμε και παρακάτω, αποτελεί ένα όχημα, ένα άρμα για την ικανοποίηση απώτερων σκοπών, που ουδεμία σχέση έχουν μ΄αυτήν. Θυσία στο βωμό της αθώα θύματα. Αυτοί οι άνθρωποι νιώθουν όμως την ανάγκη να βρουν παρηγοριά, να αντλήσουν δύναμη κι είναι απόλυτα κατανοητό, ειδικά στην εποχή μας. Ψάχνοντας μέχρι το τέλος, αναζητώντας το Θείο και κάποιες απαντήσεις, γίνεσαι εσύ ο ίδιος πιο ικανός.
Eξαιρετική η ερμηνεία του Άντριου Γκάρφιλντ στα 33 του χρόνια, στον ρόλο του Πορτογάλου ιερέα, Ροντρίγκες. Δίκαια υποψήφιος για Oscar. Από την άλλη, ο Liam Νeeson δεν έχει ρόλο πρωταγωνιστή, αλλά η παρέμβασή του είναι καθοριστική, καθώς λυτρώνει τον μαθητή του και του δίνει διέξοδο στη μετέπειτα ζωή του στη χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου. Συνοδοιπόρος στο ταξίδι από την Πορτογαλία στην Ιαπωνία, ο Driver, που πρωταγωνιστεί και στο Paterson του Τζιμ Τζάρμους. Εδώ καθολικός ιερέας φτάνει μέχρι το τέλος, υπηρετώντας το δόγμα μέχρι τελικής πτώσης. Από την άλλη πλευρά, σπουδαίος ο Issei Ogata ( "βουνά, ποτάμια κινούνται, η ανθρώπινη φύση δεν κινείται"), θρύλος της χώρας, στον ρόλο του δικαστή-Ινούε.
Και πάλι πάμε να διεισδύσουμε πίσω από το μανδύα της θρησκείας. Στο πρόσωπο του Καθολικισμού οι Ιάπωνες βλέπουν την Ευρώπη, την Δύση να εισέρχεται στα ενδότερά τους και θέλει να τους βάλει. Σηκώνουν το λάβαρο της επανάστασης, αποφασισμένοι να αντιταχθούν στη νέα τάξη πραγμάτων που πάει να δημιουργηθεί. Περήφανοι, μάχονται με ψηλά το κεφάλι. Να κρατήσουν τη γη τους, την ιστορία τα πιστεύω τους.
Υπάρχουν πολλές θρησκείες αυτό που προσωπικά κρατώ είναι η αγάπη, η ηθική κι ο σεβασμός στον συνάνθρωπο και την διαφορετικότητα. Αυτά μας ανάγουν προς το εξιδανικευμένο. Πάνω απ΄όλα πρέπει να είμαστε άνθρωποι. Η σωτηρία της ψυχής είναι το ζητούμενο και θα επιτευχθεί μέσα από μικρά πράγματα της ζωής. Βήμα το βήμα, μέρα τη μέρα. Αρκεί να μην μας κυριεύσει ο φόβος.
Πλάι στην μαεστρία του σκηνοθέτη (Μάρτιν Σκορτσέσε), αφανείς ήρωες για τον πολύ κόσμο, ακόμα και για τους θεατές, που σπάνια κάθονται να δουν μία ταινία μέχρι το τέλος της (τίτλοι), οι Rodrigo Prieto στη φωτογραφία, η Θέλμα Σκουνμέικερ στην ενδυματολογία και το καθηλωτικό μοντάζ, ο Dante Ferreti στον συνολικό σχεδιασμό. Και το έργο αυτών να δένει άρρηκτα με τη μαγεία της φύσης στην Ιαπωνία και την Ταιβάν.
Πρόκειται για ένα έργο ζωής, που απορρέει σοφία. Κάθε λεπτομέρεια είναι προσεγμένη. Συνολικά απέχει ελάχιστα από το αριστούργημα και μοναδικό πρόβλημα θεωρώ, πως είναι η χρονική του διάρκεια. Σχεδόν κάθε μήνυμα έχει διττή ερμηνεία, είναι ικανή να διδάξει και να θέσει σε θέση πρωταγωνιστή, αυτόν που την βλέπει. Μία πολυεπίπεδη ταινία (θρησκευτική προσήλωση-θρησκευτική αμφισβήτηση) για τον καθένα, είτε πιστεύει, είτε όχι. Για τα αδιέξοδα της ζωής και την άνωθεν " Σιωπή " την κρίσιμη στιγμή. Και πλέον "βάλτος" είναι ολόκληρος ο κόσμος.
