55ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, μία νύχτα του Νοέμβρη του 2014, μέσα στις πολλές ταινίες επιλέγω να δω το ιταλικό, " Anime nere " της ενότητας Ανοιχτοί Ορίζοντες. Η περίληψη στο πρόγραμμα με κερδίζει, εκτιμώ πως θα έχει δράση κι ανατροπές. Ο Ιταλός σκηνοθέτης, Φραντζίσκο Μούντσι κάνει την τρίτη του ταινία, μετά τα Saimir (2004), The rest of the night (2008) και πραγματικά το απότελεσμα με εκπλήσσει ευχάριστα. Βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Τζιοάκινο Κριάκο φέρνει στην Μεγάλη Οθόνη μία πιστή αναπαράσταση της ιστορίας με όπλα τον ρεαλισμό και τον λυρισμό.
Βρισκόμαστε στον ιταλικό Νότο, στην παρηκμάζουσα επαρχία Καλαβρία. Εκεί ζει ένας ταπεινός άνθρωπος, ο Λουτσιάνο (Fabrizio Ferracane). Αγρότης φροντίζει την οικόγενειά του και προσπαθεί να γλιτώσει από την μοίρα, που του επιφυλάσσει βαρύ φορτίο. Τα δύο αδέλφια του (Ρόκο και Λουίτζι) στον Βορρά (υπερπολυτελές Μιλάνο), μεγάλη ζωή, μεγάλες ευθύνες. Μία οικογενειακή τραγωδία ξετυλίγεται, με μοχλό κίνησης τον γιο του Λούτσι, Λέο, που απασφαλίζει, πυροδοτώντας αλυσιδωτές εξελίξεις, αφού ξυπνάει την βεντέτα ανάμεσα στις οικογένειες Καμπόρε και Μπαράχας, που νομοτελειακά πληρώνεται με αίμα. Φαύλος κύκλος, από γενιά σε γενιά, όσα χρόνια κι αν περάσουν.
Η φυγή του για το Μιλάνο, η συναναστροφή του με τον θείο του, τον αλλάζουν άρδην κι ο νεαρός είναι έτοιμος να γίνει μέλος της οικογενειακής επιχείρησης (εμπόριο κοκαίνης), σνομπάροντας τον λιτό, πλην όμως αξιοπρεπή βίο του πατέρου του. Η αχαριστία και τα μεγάλα όνειρα-σχέδια, πολλές φορές οδηγούν σε άσχημο τέλος, που μπορεί να είναι μία απογοήτευση, μία κατάθλιψη, ακόμα κι ο θάνατος. Οι επιλογές μας, άλλωστε, πρέπει να είναι συνυφασμένες με τις δυνατότητες μας κι αυτή τη ταινία αποτελεί μάθημα ζωής, πέραν της υπόθεσης που βιώνουμε, πλάι στους πρωταγωνιστές.
Η οικονομία (αγροτής βιοπαλαιστής) κι η παραοικονομία, το οργανωμένο έγκλημα, τα ναρκωτικά συνθέτουν ένα παζλ αντιθέσεων, που θα οδηγήσουν σε μία αναπόφευκτη σύγκρουση με τραγικές συνέπειες. Η κοινωνία ολόκληρη συνένοχος στο παιχνίδι, προκειμένου να σώσει το τομάρι της, η αστυνομία απούσα, απλώς παρατηρητής των εξελίξεων, φοβούμενη πως η δύναμη της Μαφίας είναι πολύ μεγαλύτερη από την δική της. Ένα κράτος στα όριά του, που οι αιρετοί αντιπρόσωποι εκλέγονται με την βοήθεια, την στήριξη και τις " πλάτες " του οργανωμένου εγκλήματος. Σας θυμίζει κάτι, βλέπετε κάποια ομοιότητα; Να φανταστώ όχι φυσικά.
Η αόρατος αρχή (Mafia), που κινεί τα νήματα και κρίνει τις τύχες όλων, το χρήμα, τα συμφέροντα, δεν υπάρχει ούτε ιερό, ούτε όσιο, ούτε οικογένεια, ούτε φιλία. Μόνο η ισορροπία τρόμου, που φυσικά εδώ δεν αφορά τα πυρηνικά, αλλά τις ζωές των ανθρώπων. Βία, αίμα, εκδίκηση, θάνατοι κυριαρχούν. Το πεπρωμένο φυγείν αδύνατο, όπως λέει ο θυμόσοφος λαός μας. Κι αν στην ταινία θίγονται όλα αυτά τα κακώς κείμενα, αναρωτιέμαι αν υπήρξε η ανάλογη ευαισθητοποίηση των φορέων; Τι συμβαίνει αλήθεια σχεδόν δύο χρόνια μετά; Πιθανότατα η απόλυτη συγκάληψη κι η ζωή συνεχίζεται με θύματα απλούς ανθρώπους στο βωμό του τριγώνου Νdrangheta-σικελική μαφία-Καμόρρα.
Ο ρόλος της εικόνας δομικά είναι πολύ σημαντικός. Οι φωτογραφίες του Vladan Radovic καταπλήκτικές. Στοχεύει στο υποσύνειδητο. Είναι στην πλειονότητά τους σκούρες, μας προετοιμάζουν μέσα μας για τις εξελίξεις, την μαύρη κατάληξη. Κι όμως μέσα στην δείνη, στο παράλογο, στο τραγικό, υπάρχουν νότες αισιοδοξίας, ειρηνικά μηνύματα, ελπίδα για ζωή πέρα από το προδιαγεγραμμένο. Από κοντά κι η μουσική του Giuliano Taviani, επιτείνει την αγωνία, ντύνει τον μύθο, οδηγεί στην τελική λύτρωση.
Η πρεμιέρα έγινε στο 71ο Φεστιβάλ της Βενετίας ακολούθησε μακρά διαδρομή σε όλη την Ευρώπη, μέχρι και τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Παντού κέρδισε θετικά σχόλια κι απόψεις, ελάχιστοι το απέρριψαν. Οι κριτικοί ανά τον κόσμο, τόνισαν πως είναι επηρεασμένο από τον " Νονό ", αλλά διαφέρει, έχει δική του ταυτότητα. Η μεγαλύτερη απόδειξη πως ήταν η καλύτερη ιταλίκή ταινίας του 2015, τα βραβεία της Ιταλικής Ακαδημίας Κινηματόγραφου. Το " Black Souls " κυριάρχησε με εννιά νίκες, σε δώδεκα υποψηφιότητες, μεταξύ των οποίων, καλύτερης ταινίας, σκηνοθεσίας και σεναρίου. Ό, τι περίπου πέτυχε φέτος στην Ελλάδα το " Tετάρτη 4:45 " του Αλέξη Αλεξίου.
Αποχωρώντας από την αίθουσα ήμουν γεμάτος. Σίγουρος, πως είδα μία από τις καλύτερες ταινίες, μαζί με το " Second Chance " και το ελληνικό " Μικρό Ψάρι ". Με ένα φινάλε απροσδόκητο, καθηλωτικό, διαφορετικό απ΄ότι θα περίμενε ακόμα κι ο πιο " έμπειρος " θεατής σε τέτοιου είδους φιλμ. Με γοήτευσε, με συγκίνησε αυτή η απεικόνιση της σκληρής πραγματικότητας, δίχως υπεκφυγές. Η καλύτερη απάντηση στην βία είναι να θάψουμε τα όπλα!
Ο αειθαλής Στίβεν Σπίλμπεργκ επιστρέφει στη μεγάλη οθόνη στα εβδομήντα του χρόνια, με την " Γέφυρα των Κατασκόπων ", τίτλο κυριολεκτικό και συγχρόνως αλληγορικό, που βασίζεται στο ομώνυμο βιβλίο, που κυκλοφόρησε το 2010. Μία ταινία φόρο τιμής στο αμερικανικό κλασσικό σινεμά, ανθρωποκεντρική, με διαχρονικό χαρακτήρα, καθώς από την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου και το τέλος της δεκαετίας του 1950, φτάνουμε στο σήμερα και την σοβαρή απειλή της τρομοκρατίας, μέσω μίας αφηγηματικής γέφυρας.
Οι σχέσεις Ρωσίας-Αμερικής τεταμένες, η απειλή της χρήσης των πυρηνικών επισκιάζει τα πάντα. Ο φόβος κι ο τρόμος κυριεύουν τις συνειδήσεις ανά τον κόσμο. Το FBI συλλαμβάνει έναν Ρώσο πράκτορα στις ΗΠΑ. Ένα Σοβιετικό Τέρας μέσα στη Νέα Υόρκη. Αναζητείται ένας ανεξάρτητος δικηγόρος για την υπεράσπιση του Έιμπελ (Μαρκ Ράιλανς). Αυτός θα είναι ο Τζέιμς Ντόνοβαν (Τομ Χανκς), άπειρος μεν, αψεγάδιαστος δε, πιστός στην δεοντολογία, προσπαθεί να εξασφαλίσει μία δίκαια δίκη, παρά τις αντιξοότητες που θα συναντήσει στην πορεία και τελικά πετυχαίνει το μέγιστο αποτέλεσμα, σώζοντας τη ζωή του κατηγορουμένου.
Στο ίδιο διάστημα, ένας αμερικανικό ελικόπτερο καταρρίπτεται κι ο Γκάρι Πάουερς συλλαμβάνεται σε ρωσικό έδαφος. Η CIA εμπιστεύεται τον Ντόνοβαν, για μία τόσο σπουδαία υπόθεση Εθνικής σημασίας, μετά την επιτυχία του στην υπόθεση Έιμπελ. Ο Αμερικανός δικηγόρος αναχωρεί για το Βερολίνο (β΄μέρος) και διαπραγματεύεται την ανταλλαγή των κρατουμένων, πάντα όμως πιστός στις αρχές του και την δικαιοσύνη. Η λογική του νικά το θυμικό. Το πολύκροτο πάρε-δώσε θα γίνει πράγματι σε μία γέφυρα (των Κατασκόπων) της πρωτεύουσας της Γερμανίας.
Ο σκηνοθέτης τονίζει: " Είναι μία ταινία συνόλου. Δεν είναι μόνο ο Τομ Χανκς, που είναι καταπληκτικός στην ταινία. Ο Μαρκ Ράιλανς είναι εξίσου καλός. Είναι ολόκληρο το επιτελείο, που τους στηρίζει στη διήγηση αυτής της πραγματικής ιστορίας. Βασίζεται σε αληθινά γεγονότα. Γι΄αυτό η ικανοποίησή μου είναι τεράστια, γιατί στο τέλος πρόκειται για μία ταινία υποκριτικού συνόλου. "
Το ανθρώπινο δράμα καθηλώνει τον θεατή, συγκινεί. Οι ψυχολογικές συγκρούσεις συνεχείς. Οι καταστάσεις από τα δύο στρατόπεδα αλληλοσυμπληρώνονται. Δεν υπάρχει καλός και κακός, νικητής κι ηττημένος σ΄έναν πόλεμο, που μαίνεται ανεξέλεγκτα από τότε, έστω και μέσω της διπλωματίας. Στα μάτια μας διαδραματίζεται ένα θρίλερ με πολιτικές και κοινωνικές προεκτάσεις. Οι συνεχείς ερωτήσεις προκαλούν αμηχανία τόσο στον πρωταγωνιστή, όσο και στον θεατή, καθώς αγγίζουν τις ευαίσθητες, ηθικές, γκρίζες ζώνες. Πόσο δύσκολη είναι άραγε η θέση του Ντόνοβαν, πού πρέπει να υπερασπιστεί τον κατάσκοπο;
Η ερμηνεία του Ράιλανς, που τον οδήγησε στο Oscar β΄ανδρικού ρόλου, συγκλονιστική. Ψύχραιμος, περήφανος, με λεπτότητα και δίχως να μεμψιμοιρεί στιγμή, καθ΄ότι αρχικά μοιάζει καταδικασμένος. Μέσα σε ένα παιχνίδι διεφθαρμένων προσδοκιών και ψεύτικων υποσχέσεων αποτελεί ένα πιόνι στις ορέξεις των μεγάλων κι όμως είναι γεννημένος πρωταγωνιστής.
Αυτή ήταν η τέταρτη συνεργασία, Σπίλμπεργκ και Τομ Χανκς. Οι τρεις προηγούμενες προσπάθειες ήταν στη " Διάσωση του στρατιώτη, Ράιαν " (1998), στο " Πιάσε με, αν μπορείς " (2002) και στο " The Terminal " (2004). H φράση του Τομ Χανκς, " Κάθε άνθρωπος αξίζει μία άμυνα (υπεράσπιση), έχει ειπωθεί από τον ηθοποιό και στο " Πράσινο μίλι " (1999). Επίσης, αυτή ήταν η δεύτερη σύμπραξη του σκηνοθέτη με τους αδελφούς Κοέν. Η πρώτη νωρίτερα το 2010 στο " Αληθινό Θράσος ".
Η αρχή μαεστρική. Σιωπή, περισσεύουν οι λέξεις. Το είδωλο, ο ίδιος, το πορτρέτο (απεικόνιση), είναι καθαρά θέμα αντίληψης, θέσης, οπτικής γωνίας. Η οριστική νίκη του συστήματος είναι αναπόφευκτη κι οι συνέπειες δυσμενείς. Όλα αυτά αντιβαίνουν στην ακεραιότητα του χαρακτήρα κάποιων ανθρώπων, στο σωστό, στο λογικό, στα ιδανικά και την ιδεολογία. Υπάρχουν ακόμα άμεμπτοι, ρομαντικοί. Η μουσική του Τόμας Νιούμαν στο δεύτερο μισό, επιτείνει την αγωνία, δίνει σασπένς στις σκηνές, μέχρι την τελική λύτρωση.
Μία απλή ταινία, που μας παραπέμπει σε μία άλλη εποχή, αλλά θίγει έμμεσα παθογένειες και προβλήματα του σήμερα. Αξίζει να το δει κανείς, να εμβαθύνει, να ψάξει την ιστορία, διότι τα λάθη του παρελθόντος καλό είναι να γίνουν μάθημα για όλους μας, ώστε να αποφευχθούν ανάλογα στο μέλλον. Κάπως έτσι πέρασα από την μία άκρη της γέφυρας στην άλλη μέσα σε δυόμισι περίπου ώρες ...
Μία αληθινή, πολύ δυνατή, ιστορία δύο Ολυμπιονικών, μεταφέρθηκε στην μεγάλη οθόνη, με την μαεστρία του Μπένετ Μίλερ. Μετά το Καπότε (2005) και το Moneyball (2011), δημιούργησε την καλύτερή του ταινία, που κέρδισε δώδεκα βραβεία, μεταξύ των οποίων, " Σκηνοθεσίας " στις Κάννες, και τολμώ να πω αδικήθηκε αρκετά σε άλλες 77 συνολικά υποψηφιότητες.
Τα αδέρφια, Μαρκ και Ντέιβ, Σουλτζ προετοιμάζονται για την Ολυμπιάδα της Σεούλ (1988). Ο μεγάλος, μέντορας του μικρού, οικογενειάρχης και σοβαρός χαρακτήρας. Ο μικρός με τρομερά προσόντα, έχοντας όμως ροπή στην ατασταλία και την καλή ζωή, αδύναμη προσωπικότητα, παρ'ότι πρωταθλητής. Δεν αντέχει ωστόσο με τίποτα να είναι στην σκιά του Ντέιβ και ψάχνει "διαφυγή". Πνίγεται. Το κάλεσμα του πολυεκατομμυριούχου, Τζον Ντι Ποντ, έρχεται ως λύτρωση κι η ακαδημία Foxcatcher γίνεται το νέο σπίτι του Μαρκ. Στο πρόσωπό του Ποντ βρίσκει το πατρικό πρότυπο, που τόσο του είχε λείψει. Όσο δύσκολο είναι όμως να φτάσεις στην κορυφή, τόσο εύκολο είναι να κατακρημνιστείς απ'αυτήν, αν δεν προσέξεις.
Το τίμημα ακριβό. Η μεγάλη ζωή κι ο νοσηρός τρόπος της καθημερινότητας, υπονομεύουν την καριέρα ενός μεγάλου αθλητή και μας οδηγούν προοδευτικά σε μία ανείπωτη οικογενειακή τραγωδία. Άνθρωποι καταξιωμένοι στην συνείδηση του κοινού, αποδεικνύονται περιθωριακοί χαρακτήρες, εξαιρετικά ευάλωτοι και κάποια στιγμή όλο αυτό θα έρθει στην επιφάνεια με ανεξέλεγκτες συνέπειες.
Ο ίδιος ο σκηνοθέτης τονίζει, " λίγους μήνες αφού βγήκε το Καπότε, έλαβα ένα γράμμα από τη Χάρπερ Λι. Έλεγε, ότι η ταινία ήταν μία επίδειξη μυθοπλασίας, ως μέσο για την αλήθεια. Υπήρχαν πολλά στοιχεία στην ταινία, που είχαμε επινοήσει, αλλά τελικά έλεγε την αλήθεια για τον Καπότε. Αυτό προσπάθησα να κάνω και με το Foxcatcher. Οι συνθήκες έμοιαζαν κωμικές και παράλογες, αλλά η κατάληξη τραγική και πραγματική. Όσα συνέβησαν εκεί ήταν τόσο μακριά από τις προσωπικές μου εμπειρίες ωστόσο τα ένιωθα οικεία. Υπήρχε κάτι πέρα από τα γεγονότα, που δεν έδειχνε καθόλου περίεργα.
Την Άνοιξη του 2006, παραδόθηκε στον σκηνοθέτη, ένα βίντεο, με αποκόμματα εφημερίδων, που αφορούσαν την πολύκροτη υπόθεση. Αυτό ήταν καταλύτης για την υλοποίηση της ταινίας. Ο Μαρκ Ράφαλο για να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του ρόλου, έκανε έξι μήνες εντατική προπόνηση, τόσο για το σώμα του, όσο και για να μάθει τους κανόνες του αθλήματος. Ο Τατούμ στην σκηνή με τον καθρέφτη, τον σπάει στην πραγματικότητα. Τόση ένταση και πάθος είχε για τον ρόλο, που υποδυόταν. Στιβ Κάρελ και Μ.Ράφαλο είχαν συμπρωταγωνιστήσει νωρίτερα στο " Ραντεβού για παντρεμένους " (2010).
Οι ερμηνείες των τριών πρωταγωνιστών είναι ιδανικές. Έχουν επιλεχθεί οι κατάλληλοι ηθοποιοί (Κάρελ, Τατούμ, Ράφαλο) για καθένα ρόλο. Ο θεατής γίνεται κομμάτι της ταινίας, σαν να βλέπει την αληθινή ιστορία, που του προκαλεί έντονα συναισθήματα. Γι'αυτό άλλωστε είναι σπουδαία. Είναι μία μεγάλη επιτυχία του αμερικανικού σινεμά, καθώς θίγει έμμεσα ταξικές, οικονομικές και κοινωνικές διαφορές, αναπτύσσει την σχέση εκμεταλλευτή-εκμεταλλευόμενου και γενικότερα προβάλλει μία άρρωστη πλευρά των ΗΠΑ, δηλαδή την νοσηρότητα της ελεύθερης αγοράς, που είναι ικανή να εξαγοράσει συνειδήσεις-ανθρώπους
Όσον αφορά την αληθινή ιστορία, πράγματι ο Ντι Ποντ ήταν ένας συμπλεγματικός, προβληματικός χαρακτήρας, που ποτέ δεν απαγκιστρώθηκε από την μητέρα του. Ποτέ δεν μόχθησε, ούτε προσπάθησε για κάτι. Άεργος, ήταν πλέον ένας μεσήλικας " μπέμπης ", κουβαλώντας της παθογένειες της ενηλικίωσης του. Ομοφυλόφιλος, αρέσκονταν να συναναστρέφεται με νεαρούς αθλητές, προσπαθούσε να κρύψει το πάθος του, πίσω από τον μανδύα της Foxcatcher. Πράγματι σκότωσε τον Ντέιβ Σουλτζ μπροστά στα μάτια της οικογένειάς του, επειδή τον ενημέρωσε πως αποχωρεί από προπονητής της ακαδημίας.
Όταν κανείς πρωταθλητισμό, αν το έχεις βιώσει, πρέπει να στερηθείς πράγματα. Αν δε, βγάλεις λίγα χρήματα γλυκαίνεσαι. Οι πειρασμοί πολλοί. Πρέπει να αντισταθείς και να αφοσιωθείς στον στόχο σου. Ζήτημα είναι η διάρκεια κι όχι να γίνεις πυροτέχνημα. Η ιστορία διδάσκει κι όποιος την παραβλέπει, δεν έχει απλά μέλλον. Έτσι και στην περίπτωσή μας ...
