«Προς το Τέμενος: Γκρέγκορι Μαρκόπουλος και Ρόμπερτ Μπίβερς» στο 60ό Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης

Ένα αφιέρωμα στην πρωτοποριακή δουλειά του Γκρέγκορι Μαρκόπουλος και του Ρόμπερτ Μπίβερς διοργανώνει το 60ό Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης (31/10 – 10/11/2019).

Το αφιέρωμα με τίτλο «Προς το Τέμενος: Γκρέγκορι Μαρκόπουλος και Ρόμπερτ Μπίβερς» αποτελείται από 12 ταινίες. To Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης διοργανώνει, στο πλαίσιο του αφιερώματος, μια ανοιχτή συζήτηση ανάμεσα στον Ρόμπερτ Μπίβερς και τον Μαρκ Γουέμπερ, κιθαρίστα των Pulp, μελετητή του έργου του Μαρκόπουλου και ανεξάρτητο επιμελητή ταινιών και βίντεο στο BFI, το Tate Modern, το Κέντρο Πομπιντού κ.ά. Την επιμέλεια του αφιερώματος έχει η κριτικός κινηματογράφου Γεωργία Κορώση.

Μια από τις πιο αναγνωρισμένες φιγούρες στην ιστορία του κινηματογράφου, ο Γκρέγκορι Μαρκόπουλος γύρισε από τα τέλη της δεκαετίας του 1950 έως τον θάνατό του, το 1992, δεκάδες ταινίες. Στο έργο του χρησιμοποιούσε θέματα από τη μυθολογία και τη λογοτεχνία, μεταφέροντάς τα σε ένα σύγχρονο πλαίσιο. Το όραμά του, η αισθαντική χρήση του χρώματος και οι κινηματογραφικοί του νεωτερισμοί εντυπωσίασαν καλλιτέχνες όπως ο Άντι Γουόρχολ και ο Γιόνας Μέκας.

Γεννήθηκε στο Οχάιο το 1928 από έλληνες γονείς. Ξεκίνησε να γυρίζει ταινίες σε 8mm σε ηλικία 12 ετών. Το 1967 εγκαταλείπει τις ΗΠΑ με τον σύντροφό του, Ρόμπερτ Μπίβερς, και εγκαθίσταται στην Ευρώπη, όπου παρέμεινε για αρκετές δεκαετίες. Σταδιακά εξαφανίζεται οικειοθελώς από τα κινηματογραφικά δρώμενα και αποσύρει τις ταινίες του από την κυκλοφορία, ενώ απαιτεί την αφαίρεση ενός κεφαλαίου για το έργο του από το βιβλίο του Π. Άνταμς Σίτνεϊ, Visionary Film. Παρότι συνέχισε να σκηνοθετεί, το έργο του παρέμεινε εν πολλοίς άγνωστο για σχεδόν 30 χρόνια.

Πίστευε ότι το σινεμά είναι μια ενδοσκοπική, θεραπευτική εμπειρία. Θεωρώντας ότι ο κινηματογραφιστής είναι υπεύθυνος για όλες τις πλευρές του έργου του, ο Μαρκόπουλος συνέλαβε την ιδέα για το Τέμενος, ένα αρχείο και χώρο προβολών αφιερωμένο στις ταινίες του. Αποφάσισε να μοντάρει ξανά το έργο του -αποτελούμενο από περισσότερες από 100 ταινίες-, δημιουργώντας ένα magnum opus διάρκειας 80 ωρών με τίτλο Ενιαίος. Σκοπός ήταν οι κύκλοι του «Ενιαίος» να προβληθούν μόνο στο Τέμενος, κοντά στο μικρό χωριό της Λυσσαρέας Αρκαδίας, όπου γεννήθηκε ο πατέρας του. Το όραμά του έγινε εφικτό μετά τον θάνατό του και το έργο του προβάλλεται στο Τέμενος κάθε τέσσερα χρόνια (από το 2004), σε μια ομάδα θεατών από ολόκληρο τον κόσμο. Ο 12^ος, 13^ος και 14^ος κύκλος -από τους συνολικά 22 κύκλους του Ενιαίου θα προβληθούν στο Τέμενος το 2020.

To Αφοσίωση (Devotion, 2018) της Γεωργίας Κορώση που θα κάνει ελληνική πρεμιέρα στο 60ό Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης αποτελεί μια σπάνια οπτική μαρτυρία τής τελευταίας διοργάνωσης που πραγματοποιήθηκε τον Ιούλιο του 2016. Πρόκειται για ένα συναρπαστικό προσκύνημα και μια πράξη λεπταίσθητης αγάπης για τη δουλειά ενός από τους λιγότερο γνωστούς πρωταγωνιστές του αβάν γκαρντ κινηματογράφου.

Ο Ρόμπερτ Μπίβερς γεννήθηκε στο Μπρούκλαϊν της Μασαχουσέτης και φοίτησε στην Ακαδημία Deerfield προτού συνδεθεί με τον ανεξάρτητο κινηματογραφιστή Γκρέγκορι Μαρκόπουλος, το 1966. Η εξερεύνηση της κίνησης και των πόλεων, μέσα από τη χρήση της κάμερας 16mm Bolex και του φιλμ αντιστροφής χρώματος, είναι κεντρικά στοιχεία στο έργο του. Ο Μπίβερς γύρισε το μεγαλύτερο μέρος του έργου του στην Ιταλία, την Ελβετία και την Ελλάδα. Ίδρυσε το Temenos Inc., μια μη κερδοσκοπική ένωση αφιερωμένη στη διατήρηση του έργου του δικού του και του Μαρκόπουλου.

Οι ταινίες

Οι ΗΠΑ τα Χριστούγεννα (Christmas U.S.A., 1949) είναι μία από τις σημαντικότερες πειραματικές ταινίες της μεταπολεμικής Αμερικής. Ο Γκρέγκορι Μαρκόπουλος ασχολείται με τις έννοιες θηλυκό/αρσενικό, καταφέρνοντας μέσα σε 13 λεπτά να σκιαγραφήσει τον queer ψυχισμό, κινηματογραφώντας απαρατήρητες γωνίες, απομονωμένα δωμάτια, δάση, υποφωτισμένα κτίρια.

Βασισμένο στον μύθο του Ιππόλυτου, το Δύο φορές άντρας (Twice a Man, 1963) του Μαρκόπουλου είναι μια ποιητική μεταφορά της μυθικής ιστορίας και του θέματος της σεξουαλικής επιθυμίας στη Νέα Υόρκη της δεκαετίας του 1960. Η αφαιρετική αφήγηση επικεντρώνεται στη σχέση του σύγχρονου Ιππόλυτου, της μητέρας του και του εραστή του.

Αναμνήσεις, χρώμα, φως μπλέκονται στο πορτραίτο ενός χώρου στο επτάλεπτο Το Πράσινο των Μινγκ (Ming Green, 1966), το οποίο ο Γκρέγκορι Μαρκόπουλος γυρίζει την άνοιξη του 1966, ενώ ετοιμάζεται να αφήσει το διαμέρισμά του στο Γκρίνουιτς Βίλατζ.

Στην ταινία Το ειλεϊκό πάθος (The Illiac Passion, 1967) ο Μαρκόπουλος μεταφέρει τον μύθο του Προμηθέα Δεσμώτη στην underground σκηνή της Νέας Υόρκης τη δεκαετία του 1960. Ο Άντι Γουόρχολ κάνει την εμφάνισή του πάνω σε ποδήλατο γυμναστικής στον ρόλο του Ποσειδώνα.

Η Ευτυχία (Bliss, 1967) είναι η πρώτη ταινία του Γκρέγκορι Μαρκόπουλος μετά την εγκατάστασή του στην Ευρώπη. Μέσα σε έξι λεπτά επιχειρεί μια καταγραφή του εσωτερικού του βυζαντινού ναού του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου στην Ύδρα, μέσα από εικόνες απόκοσμης ομορφιάς, που αποπνέουν μια μακάρια αίσθηση βαθιάς γαλήνης.

Ο Γκρέγκορι Μαρκόπουλος έλεγε για Τα Μυστήρια (The Mysteries, 1968): «Στην ταινία μου υπαινίσσομαι πως δεν υπάρχει μεγαλύτερο μυστήριο από τους πρωταγωνιστές. Ο Πόλεμος εξισώνεται με τον Έρωτα για την ίδια τη φύση τους. Οι συνέπειες είναι αναπόφευκτες, αλλά συνιστούν και μια φυσιολογική ανθρώπινη συνθήκη, για την οποία, όπως και οι αρχαίοι μας πρόγονοι, δεν μπορούμε παρά να δείξουμε έλεος και κατανόηση. Εκεί έγκειται το μυστήριο. Όλα τα υπόλοιπα δεν έχουν σημασία… Αυτοί που είναι ικανοί να δουν τις πλείστες οπτικές επισκέψεις κι εκφράσεις που προσφέρει η ταινία, θα καταλάβουν ποιο είναι το Απόλυτο Μυστήριο του έργου μου».

To Πορτρέτο των Γκίλμπερτ και Τζορτζ (Portrait of Gilbert & George, aka Gibralta, 1975), ένα πορτρέτο των δύο διάσημων βρετανών καλλιτεχνών -εδώ παρουσιάζονται ως ζωντανά γλυπτά- γυρισμένο στο Παρίσι στη διάρκεια έκθεσής τους. Όπως αναφέρει η κριτικός Έρικα Μπάλσομ, «αν και πρόκειται για ένα πορτρέτο του καλλιτεχνικού διδύμου, η ταινία δεν ενδίδει σε κανένα από τα προνόμια της ορατότητας, στα οποία συχνά επαφίεται το είδος της προσωπογραφίας…»

Τα Πρώιμα μηνιαία αποσπάσματα (Early Monthly Segments, 2002) αποτελούνται από σύντομες ασκήσεις που κινηματογράφησε από το 1967 έως το 1970 ο Ρόμπερτ Μπίβερς, χρησιμοποιώντας την κάμερα Bolex 16 χιλιοστών και την αντίστροφη των χρωμάτων στο έγχρωμο φιλμ.

Στον Ρίπτη του χρωματιστού φωτός (Pitcher of Colored Light, 2007), ο Μπίβερς κινηματογραφεί το σπίτι της μητέρας του και τον κήπο της, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στις σκιές. Ο ίδιος ο Μπίβερς γράφει για την ταινία: «Μια φωνή μέσα στο φιλμ ενεργοποιεί τη μνήμη. Οι τοίχοι είναι οθόνες μέσα από τις οποίες περνάω στην ενδημική ιδιωτικότητα.»

Ο ικέτης  (The Suppliant, 2010) είναι μια πεντάλεπτη μικρού μήκους ταινία που λειτουργεί ως καμβάς, όπου αποτυπώνεται τόσο το αγαλματίδιο του τίτλου της ταινίας όσο και το πρόσωπο (καλλιτέχνης/φίλος) που το «φιλοξενεί». Ο φακός του Μπίβερς εξερευνά κάθε σπιθαμή από τη λεία επιφάνεια του αγάλματος, σαν μια επίκληση στην πνευματική και ζωογόνο του δύναμη, με εμβόλιμα κοντινά πλάνα στο κεφάλι, στον κορμό και στο ένα του χέρι που αιωρείται με χάρη και κομψότητα. Ο ηχητικός διάκοσμος είναι δωρικός και διαυγής. Χωρίς ούτε ένα πλάνο που να περιλαμβάνει τον ένοικο του διαμερίσματος, οι εικόνες και οι ήχοι σμιλεύουν το πορτρέτο μιας ζωής μοναχικής.

Στο Ανάμεσα στους ευκαλύπτους (Among the Eucalyptuses, 2017) ο Ρόμπερτ Μπίβερς κινηματογραφεί παλιά εργοστάσια και τις μηχανές τους, αποθήκες, ετοιμόρροπα κτίρια και σιδηροδρομικές ράγες στον Πειραιά, οι οποίες αντιπαραβάλλονται με μνημεία και αρχαία αγάλματα. Το μακρινό παρελθόν και το παρόν που ξεθωριάζει, δύο κόσμοι διαφορετικοί που συνυπάρχουν και συγκρούονται. Μια λυρική πραγματεία για τον χρόνο που παγώνει, διάρκειας τεσσάρων λεπτών.

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το Temenos: www.thetemenos.org.