Μπέλα Ταρ: Ποιητής της εικόνας και των αισθήσεων

 

Τα 67 του χρόνια κλείνει σήμερα ο σπουδαίος Ούγγρος σκηνοθέτης που σημάδεψε τον Κινηματογράφο με τα έργα του.

 

 Ο Μπέλα Ταρ γεννήθηκε στο Πεκς το 1955. Ξεκίνησε από πολύ νεαρή ηλικία την επαφή του με το σινεμά, καθώς το πάθος του δεν τον άφηνε σε ησυχία. Σε ηλικία 16 ετών είχε δημιουργήσει ήδη κάτι που φέρει τη σφραγίδα του και στα 22 του ολοκληρώνει την πρώτη του επαγγελματική δουλειά ("Οικογενειακή Φωλιά"). Ακολουθεί μία αξιοζήλευτη διαδρομή. Έντεκα χρόνια μετά σκηνοθετεί το "Κολαστήριο", αμέσως μετά το οχτώ ωρών "Satantango" και τις "Αρμονίες του Βεκμάιστερ".  Με το "Άλογο του Τορίνο" κερδίζει την Αργυρή Άρκτο στο Βερολίνο και το Διεθνές Βραβείο Κριτικών FIPRESCI.

 

 Τα έργα του συγκλόνισαν κι εξετάζονται ακόμα και σήμερα από διαφορετικές σκοπιές. Οι κριτικοί τον αποθέωσαν και γράφτηκαν διθυραμβικά κείμενα για την οπτική με την οποία επέλεξε να περάσει τα μηνύματά του. Ο αργός ρυθμός στην ανάπτυξη της πλοκής υποδηλώνει ξεκάθαρα τη βαθιά στοχαστική του διάθεση. Με τα πλάνα του προσπαθεί να παρασύρει, όπως το τραγούδι των σειρήνων τον θεατή στον κόσμο του και να τον ταξιδέψει στα άδυτα του σύμπαντος που έχει δημιουργήσει στο μυαλό του. Συνοδοιπόρος στην πορεία του ο ποιητής Λάζλο Κρασναχορκάι και στο μοντάζ η σύζυγος του, Άγκνες Χρανίτσκι. 

 

Ειδική μνεία ως έναν ελάχιστο φόρο τιμής θα ήθελα να κάνω στο "Άλογο του Τορίνο" (2011). Αποτελεί το υστερόγραφο σχετικά με τη φύση της ανθρώπινης ύπαρξης. Τα γεγονότα διαδραματίζονται σε γκρι φόντο, απουσία χρωμάτων και των αποχρώσεών τους, όπως ακριβώς είναι η πραγματικότητά μας. Υπόκωφο δράμα για την ματαιότητα της γήινης υπόστασης με έμφαση στη λεπτομέρεια. Η φιλοσοφία αγγίζει τις λεπτές χορδές του μεταφυσικού. Δυσκολεύεσαι να δεις τα όρια, να ξεχωρίσεις τον χρόνο. Χάνεται η αίσθηση της μέρας και της νύχτας. Ο ήχος του ανέμου στοιχειώνει τα πάντα και μετά σιωπή ... νεκρική σιγή. "Πάμε για ύπνο. Αύριο θα προσπαθήσουμε πάλι"

 

 Το 2002 Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση του Μιχάλη Δημόπουλου διοργανώνει ρετροσπεκτίβα στο έργο του. Εκείνη την περίοδο γίνεται ένα άνοιγμα στον ανεξάρτητο διεθνή κινηματογράφο. Μετατρέπεται σε φίλο της πόλης και της σπουδαίας πολιτιστικής διοργάνωσης, όπως ο Αμπάς Κιαροστάμι. Σπουδαίοι δημιουργοί έπλεξαν το εγκώμιο του. Χαρακτηριστικά ο Τζιμ Τζάρμους ανέφερε: «Οι ταινίες του Μπέλα Ταρ μας θυμίζουν την παράξενη και πανέμορφη δυνατότητα του αφηγηματικού σινεμά που συχνά βρίσκεται πίσω από προβλέψιμες συμβάσεις και φόρμουλες».

 

 

Μετά το 2011 ο δημιουργός πήρε μια γενναία απόφαση. Ένιωσε πως είπε όσα ήθελε μέσα από την Τέχνη και ανακοίνωσε πως δεν πρόκειται να σκηνοθετήσει νέα ταινία. Τήρησε την υπόσχεσή του και μέχρι σήμερα δεν αποπειράθηκε ξανά. Έμεινε πιστός στη δική του "γλώσσα" και τον ιδιαίτερο χαρακτήρα που υιοθέτησε. Βασικά τους δομικά στοιχεία αποτέλεσαν η φθορά του χρόνου, η αποφυγή επαναλήψεων, το μυστήριο και τα μινιμαλιστικά μέσα. "Κατηγορήθηκε" από αρκετούς πως είχε μία πεσιμιστική - απαισιόδοξη ματιά για τον κόσμο, ωστόσο ο ίδιος απέδιδε όσα έκανε στον ρεαλισμό.

 

 Στα επόμενα χρόνια (ή στα χρόνια που ακολούθησαν) πήρε θέση για την κοινωνική κρίση και ήδη από το 2011 δήλωνε πως η ανθρωπότητα έχει φτάσει στα όριά της κι αν συνεχίσει τον δρόμο που έχει πάρει το πρόβλημα θα γενικευτεί. Προφητικός; Μάλλον κυνικός. Αγκάλιασε το έργο του Χου Μπο, Ένας Ελέφαντας Στέκεται Ακίνητος. «Άκουγε τους πάντες και έδινε σημασία σε κάθε λεπτομέρεια. Βιαζόταν να προλάβει συνεχώς. Ίσως και να γνώριζε πως δεν του έμενε πολύς χρόνος. Έκαιγε το κερί του κι από τις δύο άκρες. Ήθελε τα πάντα, εδώ και τώρα. Δεν αποδεχόταν αυτόν τον κόσμο κι αυτός ο κόσμος δεν μπορούσε να τον αποδεχτεί. Μπορεί να τον χάσαμε, η ταινία του όμως θα μας συντροφεύει για πάντα».

 

 "Όταν αρχίζεις να γυρίζεις μία καινούρια ταινία, ξεκινάς πάντα από το μηδέν". Φαντάζει απίθανο να ξεχαστεί το όνομά του Μπέλα Ταρ. Mεγάλη ήταν η επιρροή του Νίτσε κι άλλων φιλοσόφων στο συνολικό του έργο. Η φήμη του θα ταξιδεύει από γενιά σε γενιά σινεφίλ. Θα υπάρχουν στιγμές που κόντρα στο ρεύμα του Χόλιγουντ και των σύγχρονων πλατφορμών θα μνημονεύουμε αυτές τις ταινίες ως κάτι τιτάνιο, κάτι θεμελιώδες στην ιστορία του κινηματογράφου. Την ίδια στιγμή θα δημιουργούνται αθόρυβα μαθητές που στα βήματα του κορυφαίου δασκάλου θα δημιουργούν μεγαλειώδη φιλμ όπως αυτό του Χου Μπο.